برای خیلی افراد این سوال پیش می‌آید که آیا می‌شود به جای مصرف مواد غذایی، از قرص‌های مکمل معادل آن استفاده نمود؟ این افراد با خود اینگونه استدلال می‌کنند که بدن ما به مواد غذایی نیاز دارد و خب حق هم دارد. ما این مواد مغذی را تامین می‌کنیم ولی چه لزومی دارد که لبنیات بخوریم، به جای آن می‌توانیم از قرص مکمل کلسیم و ویتامین D استفاده کنیم. و یا به جای جذب آهن از حبوبات و انواع گوشت، از مکمل های آهن آن را تامین کنیم. این مکمل ها هم غلظت و دز بیشتری دارند و هم خالص و بدون دردسر هستند. نظر شما چیست؟ به نظر شما لبنیات بهتر است یا قرص مکمل؟ این تناقض و یا دوگانگی، ممکن است ذهن هر کدام از ما را به خود مشغول کرده باشد. ما در این مطلب به این دوگانگی پاسخ خواهیم داد. پس در ادامه همراه ما باشید.
آنچه در این مطلب می‌خوانید:
مکمل‌ها
با پیشرفت جوامع و افزایش آگاهی مردم، نسبت به تغذیه، مواد مغذی مورد نیاز بدن، کمبود‌های غذایی و علائم آن، انواع قرص‌های مکمل با استقبال ویژه‌ی مردم مواجه شدند. در دسترس بودن این مکمل‌ها و موثر بودن مصرفشان در از بین بردن برخی عوارض ناشی از کمبود‌های مواد مغذی، باعث افزایش محبوبیب آن ها در بین عامه مردم شده است. این محبوبیت تا جایی پیش رفته است که هم اکنون حدود ۴۳ درصد از آمریکایی ها از مکمل کلسیم استفاده می‌کنند.
میزان جذب مکمل کلسیم چقدر است؟
میزان جذب کلسیم از مکمل‌های رایج آن مانند کربنات کلسیم و سیترات کلسیم در حالت عادی بین ۳۰ تا ۴۰ درصد است. اما جذب این مکمل ها در صورت مصرف شدن به همراه غذا، پخش کردن دز مصرفی در وعده‌های مختلف و همراه کردن مصرف آن‌ها با انواع پروتئین‌ها، بهینه تر و بیشتر خواهد شد.
تداخل دارویی مکمل کلسیم
همه‌ی ما می‌دانیم که بعضی از داروها ممکن است تداخلات دارویی داشته باشند. تداخلات دارویی باعث اختلال در عملکرد اصلی و درست داروها می‌شود. گاهی اوقات ممکن است این تداخلات دارویی برای فرد مصرف کننده عوارض جدی داشته باشد و مشکلات اساس و خطر ناکی ایجاد کند. به همین دلیل همه‌ی داروسازان، متخصصان و پزشکان، توصیه می‌کنند قبل از مصرف هر دارویی، مشخصات و تداخلات دارویی آن را مطالعه کنید تا از بروز عوارض آن جلوگیری شود. حالا بیایید به تداخلات دارویی مکمل‌های کلسیمی بپردازیم. مکمل کلسیم رایجی مثل کربنات کلسیم را در نظر بگیرید. جذب کلسیم موثر این مکمل، در حضور مهار کننده‌های پمپ پروتون به شکل چشمگیری کاهش می‌یابد. همچنین مکمل‌های کلسیم با فنی توئین، دیگوکسین، دیورتیک های تیازیدی و آنتی بیوتیک ها، تداخلات دارویی داشته باشند.
شاید در ابتدا با خود بگویید، خب ما که این داروها را مصرف نمی‌کنیم، پس می‌توانیم به راحتی مکمل‌ها را در رژیم غذایی خود قرار دهیم و دیگر نیازی به خوردن لبنیات هم نداریم. اما یک نکته‌ی مهم را در نظر نگرفته‌اید. و آن این است که لبنیات علاوه بر کلسیم، مواد مغذی اضافی دیگری، مثل درصد بالایی از پروتئین (به خصوص در انواع پنیر و کشک)، پتاسیم و منیزیم را نیز به بدن شما ارائه می‌دهند که طبعا هیچ مکمل کلسیمی این کار را نمی‌کند.
لبنیات بهتر است یا قرص مکمل ؟
محققان و مطالعاتشان هنوز نتوانسته‌اند در حالت کلی ثابت کنند که کلسیم موجود در محصولات لبنی بهتر از نمک‌های کلسیمی یا همان مکمل‌های کلسیم جذب می‌شوند. اما چیزی که درست به نظر می‌رسد این است که مواد مغذی لازم برای معدنی شدن بافت استخوان‌ها، با مصرف لبنیات در دسترس تر هستند و در نهایت می‌توانند اثرات طولانی‌تری را ایجاد کند. این رقابت تنگاتنگ بین مکمل‌ها و فرآورده‌های لبنی، برای تامین سلامت استخوان‌ها، شاید سر به سر به نظر بیاید ولی واقعیت‌ها نشان می‌دهد که کفه‌ی ترازو به سمت محصولات لبنی سنگین تر است. در ادامه دلایل خود را برای این نتیجه گیری و پاسخ به سوال لبنیات بهتر است یا قرص مکمل بیشتر توضیح می‌دهیم.
در یک تحقیق، بین بانوانی که در سن یائسگی قرار داشتند و محصولات لبنی (مثل شیر و ماست کم چرب، که با پروتئین شیر غنی شده بودند) را در رژیم غذایی خود مصرف می‌کردند،و گروهی از همین بانوان که از مکمل‌های کلسیم استفاده می‌کردند مقایسه‌ای صورت گرفت. در این تحقیقات مشخص شد که بانوان مصرف کننده‌ی لبنیات، از نظر شاخص تراک استخوان کل بدن (BMD)، بافت استخوان، لگن، ستون فقرات و بازو، عملکرد بهتری داشته‌اند.
در یک مقایسه‌ی علمی تحقیقاتی دیگر مشخص شد که مصرف پنیر نسبت به مکمل‌های کلسیمی، در ایجاد و افزایش توده استخوانی و سطح رویی استخوان درشت نی، در کودکان مفید تر عمل می‌کند. محققان معتقدند که این امر ممکن است به دلیل تفاوت در توزیع کلسیم، وجود پروتئین و یا انواع ریز مغذی‌ها باشد. منظور از تفاوت در توزیع کلسیم، اختلاف بین دریافت کلسیم و سایر ریز مغذی‌ها از طریق مصرف وعده‌های کوچک و پخش شده لبنیات در کل روز، در مقابل دریافت دز زیاد و یکباره‌ی کلسیم از طریق مکمل‌هاست. در تحقیقات دیگری، ثابت شد، فاکتور رشد شبه انسولین I (IGF-I) که در رشد و بهبود بافت‌های استخوانی موثر است با مصرف لبنیات در مقایسه با مکمل‌ها افزایش بیشتری پیدا می‌کند.
شاید تا اینجا به پاسخ سوالی که در ابتدای مطلب به آن اشاره کردیم رسیده باشید. حالا ما در یک جمع‌بندی کلی، می‌توانیم با قاطعیت بگوییم که منابع طبیعی کلسیم مثل فرآورده‌های لبنی، نه تنها به اندازه‌ی مکمل‌های کلسیم بلکه در برخی موارد خیلی بهتر و بیشتر از آن‌ها بر سلامت استخوان‌ها موثرند. باشگاه استخوان بلژیک، در یک بیانیه اعلام کرد که برای پیشگیری از پوکی استخوان و مدیریت دارویی آن، مصرف مکمل‌های غذایی تک مغذی، کافی نیست. این باشگاه همچنین معتقد است که مصرف مکمل‌های غذایی جامعتر و یا غذا‌های کاملی مانند لبنیات، برای سلامت بدن و استخوان‌ها در اولویت قرار دارند.
مکمل‌ها برای چه افرادی مناسبند؟
مکمل کلسیم، از هر نوعی که باشند فقط برای کسانی مفید و قابل تجویز است، که نمی‌توانند کلسیم مورد نیاز خود را از رژیم غذایی خود دریافت کنند. و در شرایط ویژه‌ای نیاز به دریافت کلسیم بیشتری نسبت به شرایط عادی دارند، مثل بانوانی که در دوران بارداری و یا شیردهی هستند. در این دوران به دلیل از دست دادن درصد زیادی از کلسیم دریافتی از رژیم غذایی، باید کلسیم مورد نیاز را با مکمل‌ها جبران و تامین نمود.
