مصرف شیر، میوه و سبزیجات راه حل تضمینی تامین امنیت غذا

امنیت غذایی یه مساله و چالش جهانی برای تمام سازمان‌ها‌ی ملی و بین المللی است. و هر کشور و جامعه‌ای سعی می‌کند تا از طرق مختلف این امنیت را برای خود فراهم کند. از همین رو در این پژوهش به بررسی نقش الگوی مصرف شیر، میوه و سبزیجات بر امنیت غذایی مردم می پردازیم.

امنیت غذایی

امنیت غذایی عبارت است از دسترسی همیشگی همه مردم به غذای کافی، سالم و مغذی به منظور داشتن زنـدگی سـالم و فعال. نقش مصرف شیر و میوه و سبزیجات در تعیین امنیت غذایی پر رنگ و غیر قابل انکار است.

دستیابی پایدار به امنیت غذایی

برای دستیابی پایدار به امنیت غذایی، اندازه گیری امنیت غذایی در سطح خانوار ضرورت دارد با افزایش مداوم جمعیت دنیا، نیـاز بـه مـواد غـذایی روز بـه روز بـا سرعتی شگرف افزایش می یابد. تأمین مواد غذایی مـورد نیـاز ایـن جمعیت و بررسی مسائل مربوطـه در مقولـه امنیـت غـذایی نهفتـه است.

چه زمانی امنیت غذایی داریم؟

بنا به تعریف نشست جهانی غذا در سال  ۱۹۹۶ امنیت غـذایی هنگامی وجود دارد که همه مردم همواره بـه غـذای کـافی، سـالم و مغـذی مثل شیر و میوه و سبزیجات ، دسترسـی فیزیکـی و اقتصـادی داشـته باشـند و غـذای در دسترس، نیازهای رژیم تغذیه ای سازگار با ترجیحـات آنـان را بـرای یك زندگی فعال و سالم فراهم سازد. امنیت غذایی یکی از مهمترین مولفه های اجتماعی سلامت است.

رابطه ی بین سلامتی و امنیت غذایی

پاسخ به سوالاتی مانند آیـا خانوار میزان غذای کافی دریافت خواهد کرد و چگونه ایـن غـذا در درون خانوار توزیع خواهد شد و اینکه آیا این مواد غذایی نیازهـای تغذیه ای افراد خانوار را برطرف خواهد کرد به وضـوح  ارتبـاط  میـان امنیت غذایی و سلامت را آشـکار مـی سـازد. شـواهد فراوانـی بـرای ارتباط  بین امنیت غذایی و سـلامت فیزیکـی و روانـی افـراد جامعه موجود است. تغذیه خوب در حقیقت سرمایه گذاری در سـرمایه انسانی و همچنین بازگشت سرمایه در آموزش و پرورش و مراقبـت های بهداشتی است. بر اساس آمار ارائه شده توسط سازمان خواروبـار و کشـاورزی ملـل متحـد(FAO )، ۸۷۰  میلیـون انسـان در سراسـر جهان در سال هـای  ۲۰۱۰ -۲۰۱۲دچـار سـو تغذیـه بـوده انـد .

سو تغذیه

مسأله سو تغذیه بـه هـیچ روی از مسـأله فقـر جـدا نیسـت و اگرچه عادات سنتی غذایی، عدم آموزش تغذیه و فشارهـای محـیط زیست به پیدایش سو تغذیه کمك می کنند، اما خـود این هـا در واقع چهره هایی از فقر هستند. همبستگی بین فقر و سـو تغذیـه در منـاطق  فقیر به هیچ روی قابل انکار نیست. هرجا که درآمد پایین اسـت غذاهای انرژی دار ارزان از قبیل سیب زمینی و غلات مواد اصلی رژیم را تشکیل می دهند و کمبودهای پروتئینی فـراوان دیـده مـی شـود.

مفهوم ناامنی غذایی

درحالی که می دانیم مقدار کالری مورد نیاز روزانه برای هـر فـرد بـه طور متوسط از  ۲۳۰۰ کالری در خاور دور تا  ۲۷۰۰ کالری در کانـادا است. مفهوم ناامنی غذایی فقط شامل در دسترس نبودن، غیـر قابل تهیه و یا غیرقابل بهره برداری بودن مواد غذایی نمی شـود بلکـه درک این موضوع که مواد غذایی ناکافی، ناپسند (غیرقابـل قبـول از نظر عرف)، مشکوک (مبهم) و ناپایدار باشند را نیز شـامل مـی شـود.

نا امنی غذایی در نقاط مختلف دنیا

به عنوان مثال در ایالات متحده ناامنی غذایی ایـن گونـه تعریـف شده است: “ناتوانی در کسب یا مصرف میزان کافی و باکیفیـت غـذا به روشی مورد پسند از لحاظ اجتماعی”. بنابرایـن بـرای ریشـه کـن کردن ناامنی غذایی، گام اول اندازه گیـری امنیـت غـذایی در سـطح خانوار است. مطالعاتی در زمینه بررسی امنیت غذایی درون کشور و نیز در سطح جهان صورت گرفته است. بر اساس مطالعات انجام شده در ایران، شیوع ناامنی غذایی در کل کشور  ، % ۲۳/۲ تهران % ۲۰ البرز  ،% ۳۵/۶ یزد  % ۳۰/ ۵ و شیراز  % ۴۴ بـوده است. در خارج از کشور،  % ۸۵/۱ از خانوارهـای آمریکـایی در سـال ۲۰۱۱دارای امنیت غذایی بودند. یافته های مطالعه خانوارهـای کم درآمد لس آنجلس نشان داد که  % ۲۴/۴ از جامعـه مـورد بررسـی ناامنی غذایی داشتند. اموتشو و همکاران نیز در بررسی وضعیت امنیت غذایی خانوارهای کشاورز روستایی در نیجریه دریافتند که در حدود یك سوم از خانوارهای مورد مطالعه دچار ناامنی غـذایی بودنـد.

همچنین شیوع ناامنی غذایی در بین گروهی از زنان روستایی در مالزی  % ۵۰ بوده است. در زمینه الگوی مصرف مواد غذایی به ویژه شـیر، میـوه و سـبزیجات نیز پژوهش هایی در ایران و سایر نقاط  جهان صـورت گرفتـه اسـت.

مطالعه مروری فاطمه عبدی بیان می دارد که مصـرف شـیر، میـوه و سبزیجات در ایران  % ۲۵ کمتر از مقادیر توصیه شـده سـبد مطلـوب غذایی است. همچنین مطالعه روند تغییرات الگـوی غـذایی در ایران از سال  ۱۹۶۱تا  ۲۰۰۵  نشان دهنده کاهش مصرف شیر اسـت.

در مطالعه استان کهکیلویه و بویراحمـد خـانوارهـای کشـاورز دچار ناامنی غذایی،  %  ۶۹ کمتر از حد توصـیه شـده کـالری مصـرف کردند. همچنین سوء تغذیه ساکنان روستاهای بخـش مرکـزی همدان حاکی از عدم تعادل در مصرف مواد غذایی بوده اسـت.

در مطالعــات ســایر نقــاط  جهــان، در منطقــه مــیســی ســیپــی دلتــا  (Mississippi Delta) در کشــور آمریکــا نــاامنی غــذایی در بزرگسالان با کیفیت پایین رژیم غذایی ارتبـاط  مسـتقیم دارد. در هندوستان نیز ناامنی غذایی خانوارها با مصرف پایین شیر، میـوه و سبزیجات مرتبط است. بنابراین از آنجا که اطلاع از شیوع و پایش ناامنی غذایی می تواند برای نهادهای متولی سلامت جامعه در طراحی برنامه هایشان کمك ارزنده ای باشد، تحقیق  حاضر به بررسی کمّی وضعیت امنیت غذایی در شهرستان مرودشت و همچنین تأثیر الگوی مصرف مواد غذایی بر آن پرداخته است.

این مطالعه در شهرستان مرودشت، یکـی از شهرسـتانهـای اسـتان فارس واقع در جنوب غرب ایران انجام گردید. شهرسـتان مرودشـت تقریباً در مرکز استان فارس واقع شده است. این شهرستان با ۴۶۴۹ کیلومتر مربع مسـاحت،  % ۳/۸ از کـل مسـاحت اسـتان را بـه خـود اختصــاص داده اســت و در طــول جغرافیــایی ´ ۸۳° ۵۲ و عــرض جغرافیایی´  ۸۰° ۲۹ واقع شده است. جمعیت ایـن شهرسـتان بر طبق  سرشماری عمـومی نفـوس و مسـکن سـال  ۱۳۹۰ برابـر بـا  ۸۳۶۶۳ خانوار بوده است.

در این تحقیق  برای تبیین وضعیت امنیت غذایی در شهرستان مرودشـت، از روش توصـیفی- پیمایشـی استفاده گردید. برای اندازه گیری امنیت غـذایی از میـان روش هـای غیرمستقیم مانند استفاده از سطح درآمـد، بررسـی وضـع تغذیـه بـه روش های مختلف و همچنین روش هـای مسـتقیم مثـل اسـتفاده از مقیاس هایی ماننـد شـاخص گرسـنگی، پـروژه شناسـایی گرسـنگی کودکـان در سـطح جامعـه، مقیـاس نـاامنی غـذایی رادمیـر کرنـل (Radimer/Cornell ) و پرسـشنامـه ی امنیـت غـذایی وزارت کشاورزی آمریکا، در این مطالعه از ایـن پرسـشنامـه بـرای ارزیـابی وضعیت امنیت غذایی استفاده شد.

پرسشنامه مذکور که یکی از پرسشنامه های طر  شده توسط وزارت کشاورزی آمریکا است، در سال   ۱۹۹۵توسط این وزارت مورد سنجش قرار گرفته و بـه عنـوان یك پرسشنامه معتبر برای چنین مطالعاتی معرفی شده است. ایـن پرسشنامه توسط رفیعی و همکاران در مطالع های در بین خانوارهای شهر اصفهان مورد سنجش قرار گرفته و اعتبار آن بـرای اسـتفاده در ایران تأیید شده است. این پرسشنامه  ۱۸ گویه ای که وضعیت امنیت غذایی خانوار را در  ۱۲ماه گذشته بررسی می کند، حاوی ۱۵ گویه اصلی است.

معادله ی کوکران

در این مطالعـه متغیـر وابسـته امنیـت غذایی است که توسـط متغیـرهـای مسـتقل مصـرف شـیر، میـوه و سبزیجات تحت تأثیر قرار می گیرد. حجم نمونه(  (n ) براساس معادلـه ارائه شده توسط کوکران با سطح خطای  % ۵محاسبه شد.

در این فرمول  Pپارامتر نسبت صفت موجـود در جامعـه،  N حجـم جامعه،  dخطای مطلق  برآورد پارامتر و آلفا خطـای نـوع اول اسـت که در این تحقیق    dبرابر  d=0/05 و مقـدار  Pبرابـر بـا  P=0/5 در نظر گرفته شد.

با جایگذاری موارد فوق، حجم نمونه  ۳۸۳به دسـت آمد که به منظور دقت بیشـتر، ایـن مطالعه بـر روی   ۵۰۰ خـانوار صورت گرفت. از این تعداد خانوار،  ۲۵۵خانوار در مناطق  شـهری از چهار بخش شامل شـهر مرودشـت (بخـش مرکـزی)، شـهر سـیدان (بخش سـیدان)، شـهر رامجـرد (بخـش درودزن) و شـهر کـامفیروز (بخش کامفیروز) و  ۲۴۵ خـانوار از منـاطق  روسـتایی (در برییرنـده هفت روستا) به صورت تصادفی انتخاب شدند.

تکمیل پرسشنامه هـا به روش مصاحبه ی حضوری با اعضای خانوار صورت گرفت. اطلاعات پرسشنامه ها ابتدا در نرم افزار  EXCELوارد گردید، بدین گونه که برای پاسخ ها کدی در نظر گرفته، به عنوان مثال برای پاسخ بلـه کـد یك و برای پاسخ خیر کد دو در نظـر گرفتـه شـد. بـرای بـه دسـت آوردن فراوانی پاسخ ها، تجزیـه واریـانس و تعیـین هـمبسـتگی بـین متغیرها از نرم افزارهای آماری  Rو  SAS استفاده گردید.

وضعیت امنیت غذایی در هر خانوار شهرستان با توجـه بـه شـاخص ارائه شده در الگـوی انـدازه گیـری امنیـت غـذایی خـانوار USDA مشخص شد. با توجه به پرسشنامه  ۱۸ گویه ای  ،USDAبه گزینه های اغلب اوقات درست، گاهی اوقات درست، تقریباً هـر مـاه، بعضی ماه ها اما نه هر ماه و بله امتیاز مثبت (نمره یك) و به پاسـخ های درست نیست، تنها یك یا دو ماه و خیـر امتیـاز منفـی (نمـره صفر) تعلق  می گیرد. پس از امتیازدهـی و جمـع تعـداد پاسـخ هـای مثبت، هر خانوار در یك وضعیت امنیت غـذایی خـاص کـه بـا کـد مشخص می شود، قرار مـی گیـرد. پـس از تعیـین ایـن شاخص، ارتباط  بین مصرف شیر، میوه و سبزیجات با وضعیت ناامنی غذایی خانوار از طریق  آزمون همبسـتگی اسـپیرمن  (Spearman) مشخص گردید.

۱-بررسی وضعیت امنیت غذایی هر خانوار در مناطق شهری و روستایی شهرستان با توجه به شاخص ارائه شده در الگوی USDA

نتایج تجزیه واریانس با استفاده از آزمون غیـر پـارامتری کروسـکال- والیس (Kruskal-Wallis) نشان داد که بـین منـاطق  شـهری و روستایی به لحاظ شاخص ناامنی غـذایی خـانوار اخـتلاف معنـیدار وجود دارد. با توجه به اندازه گیـری شـاخص مربوطـه در این مطالعه، ناامنی غـذایی در کـل خـانوارهـا  % ۷۳/۸ بـود (نـاامنی غذایی بدون گرسنگی  ،% ۳۵ ناامنی غذایی بـا گرسـنگی متوسـط و شدید بـه ترتیـب  % ۲۳و % ۱۵/۸) کـه در مقایسـه بـا مطالعه رامش و همکاران بیشتر است. رامش و همکاران در مطالعه ای تحت عنوان شیوع ناامنی غذایی در سطح خانوارهای شهر شـیراز به این نتیجه رسیدند که شیوع ناامنی غذایی در بین خـانوارهـا % ناامنی غذایی بدون گرسنگی  % ۲۷/۸ و ناامنی غذایی با شدت گرسنگی ملایم و شدید به ترتیب  % ۱۴/۴ و  % ۱/۸ بوده است.

۲-بررسی مصرف شیر، میوه و سبزیجات در شهرستان و ارتباطش با ناامنی غذایی

% ۴۵از خانوارهای مورد مطالعه در شهرستان مرودشت بیان کردند که مصرف شیر در آنها نیم تا یك لیتر در هفتـه و  % ۱۷/۶بـیش از سه لیتر در هفته است % ۳۲/۲ از خانوارهای مورد مطالعه در شهرستان مرودشت بیان کردند که مصرف میـوه در آنهـا یك مرتبه در هفته و  % ۳۸/۸ از خانوارها بیش از سه مرتبه در هفته است.  % ۲۹/۴ از خانوارهای مورد مطالعه در شهرسـتان مرودشـت بیان کردند که مصرف سبزیجات در آنها یك مرتبه در هفته و ۴۹/۲ % از خانوارها بیش از سه مرتبه در هفته است. میـانگین مصرف شیر، میوه و سبزیجات در خانوارهای روستایی و شهری نیـز تفاوت معنادار با هم نداشت. بررسی همبسـتگی بـین متغیرها نیز نشان داد که با افزایش مصرف شیر، میـوه و سـبزیجات، ناامنی غذایی خانوار کاهش می یابد.

بحث و نتيجه گيري

به طور کلی نتایج پژوهش حاضر بیان داشـت کـه نـاامنی غـذایی در جامعه مورد مطالعه وجـود داشـته و میـزان مصـرف شـیر، میـوه و سبزیجات پایین بوده و با افزایش مصرف شـیر، میـوه و سـبزیجات، ناامنی غذایی خانوار کاهش می یابد؛ نتیجه ای که در مطالعات مشابه سایر استان های کشور گزارش شده است. بـه طـور مثـال در اسـتان زنجان تعداد قابل توجهی از نوجوانان کمتر از حد توصیه شـده شـیر، میوه و سبزیجات اسـتفاده مـی کننـد.

در اسـتان کرمـان نیـز دریافت سبزیجات و شیر در دانشجویان دانشکده بهداشـت دانشـگاه کرمان به طور معن یدار کمتر از میزان توصیه شـده بـود. هـمچنین در استان بوشهر وضعیت مصرف شیر و سبزیجات در کودکان پیش دبستانی نامطلوب و مصرف میوه مطلوب گزارش شد.

در استان کردستان بین مصرف پایین لبنیات و سو تغذیه دانش آمـوزان ابتدایی ارتباط مستقیمی وجود دارد. در مطالعه ای بر دانـش آموزان دبیرستانی شهر اصفهان نیز ناامنی غـذایی ارتبـاط  معکـوس معنی دار با مصـرف شـیر، میـوه و سـبزیجات دارد.

در اسـتان سیستان و بلوچستان گزارش شده است که با افزایش مصرف میـوه، امنیت غذایی افزایش می یابد. همچنین امنیـت غـذایی افـراد بـالای  ۴۰ سـال در منطقـه  ۱۳تهـران بـا افـزایش مصـرف میـوه و سبزیجات افزایش یافته است. نتایج مطالعات سایر نقاط  جهان نیز همسو با نتایج پژوهش حاضر بوده است.

به طور مثـال در آمریکـا ناامنی غذایی در بزرگسالان با کیفیـت پـایین رژیـم غـذایی ارتبـاط مستقیم دارد. در هندوستان نیز نـاامنی غـذایی خـانوارهـا بـا مصرف پایین شیر، میوه و سبزیجات مرتبط است. در مطالعه گولیفورد و همکارانش یافته های مربوط  به بسامد مصرف مواد غذایی نشان داد که ناامنی غذایی با کاهش مصـرف میـوه و سـبزی ارتبـاط مستقیم دارد و مصرف زیاد سبزی و میوه نقش پیشگیری کننده ای در ناامنی غذایی دارد.

تاراسوک نیز در مطالعه خود گزارش نمود که مصرف میوه و سبزی در زنانی که درخانوارهای ناامن زنـدگی مـی کردند، در مقایسه با زنان در خانوارهای امن کمتر بوده است. همچنین یافته ها در مطالعه کندال و همکـارانش نشـان داد کـه بـا کاهش مصرف میوه و سبزی، شدت ناامنی غذایی بـه طـور معنـی دار افزایش می یابد.

به طور کلی الگوی تغذیه ای یك جامعه تحت تأثیر عوامل مختلـف اجتماعی مانند فرهنگ (باورها و ارزش های درونی افـراد)، وضـعیت اقتصادی، اهرم های سیاسی و پیشینه تاریخی قرار مـیگیـرد؛ ایـن عوامل در این پژوهش نیز ردپای خود را بـر امنیـت غـذایی بـه جـا گذاشته اند. با توجه به اینکه تأمین امنیت غذایی برای جامعه یکـی از اهداف کلان برنامه ریـزی هـای توسـعه اقتصـادی- اجتمـاعی اسـت، حمایت نهادها و ارگانهای دولتی نقش مهمی در بهبود پژوهش ها در زمینه امنیت غذایی ایفا خواهد کرد.

همچنین توجه به پیشنهادهـای زیر برای حرکت در این راستا یاری رسان خواهد بود:

– با توجه به اینکه وضعیت اجتماعی- اقتصادی خانوار از مهمتـرین عوامل مؤثر بر وضعیت امنیت غذایی است، سیاست های دولت بایـد در جهت اشتغال زایی و ثبات قیمت ها باشد.

– در برنامه های مبارزه با فقـر و نـاامنی غـذایی جهـت گیـری هـای منطقه ای و جغرافیایی مدنظر قرار گیرد. باید منـاطق روسـتایی در مقایسه با مناطق  شهری و استان های کم درآمد در مقایسه با استان های با درآمد بالاتر مورد حمایت بیشتری قرار گرفته شوند.

– با توجه به محدود بودن منابع موجود، برنامه های مواد غذایی بایـد مستقیماً بر آسیب پذیرترین گروه ها (زنـان بـاردار، مـادران شـیرده و کودکان شیرخوار) متمرکز گردد.

– ارتقای سطح آگاهی خانوارهـا از طریـق  آمـوزش هـای رسـانه ای، انتشار کتب آموزشی، برگزاری کلاس های عمومی رایگـان و توسـعه مدارس غذا بر اسـاس آمـوزش غـذای سـالم روشـی عملیـاتی بـرای پیشگیری از سو تغذیه به شمار می رود.

– اعطای یارانه به صورت مواد غذایی و غنی نمودن مواد غذایی مثل شیر و میوه و سبزیجات

مطالب مرتبط:

• روز جهانی ایمنی غذا سال ۲۰۲۳
• آنزیم لاکتو پراکسیداز از شیر شتر: یک راه حل جدید برای صنعت غذا
• برتری شگفت انگیز کلسیم لبنیات نسبت به سایر مواد غذایی
• ۲۴ مهر ماه ۱۴۰۱ روز جهانی غذا
• پیتزا سبزیجات

  نان و پنیر و سبزی، بهترین مواد غذایی برای وعده ی افطار هستند

• قیمت گذاری هدونیک لبنیات
• فواید پیتزا
• عواملی که در انتخاب لبنیات مصرفی شما موثر است و نمی‌دانید!