در شرایطی که دولت دست به اقدامات زیر بنایی و اساسی برای حذف یارانه ها زده است، شرایط بازار، قیمت ها و کشش درآمد خانوارها بسیار متزلزل و غیر قابل پیش بینی شده است. با تغییر شرایط پرداخت یارانه های حمایتی برای مواد غذایی پر مصرف، طبیعتا الگوی مصرف این اقلام نیز تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. از آنجایی که شرایط جدید کشش بازار و میزان سرانه ی مصرف و تقاضای لبنیات را دستخوش تغییرات اساسی خواهد کرد، بنابراین بر آن شدیم تا در این مطلب به بررسی تقاضای لبنیات در کشور، با استفاده از سیستم ایده آل بپردازیم.
آنچه در این مطلب می‌خوانید:
اهمیت بررسی تقاضای لبنیات از دیدگاه بهداشت و سلامت
مصرف محصولات لبنی از دیدگاه بهداشت و سلامت و از نظر اقتصادی بسیار حائز اهمیت است. تجزیه و تحلیل رفتار مصرفی مصرف کنندگان و بررسی تقاضای لبنیات می تواند کمک زیادی به اتخاذ سیاست های اصولی و درست در این زمینه کند؛ بنابراین در این مطالعه تقاضا برای شیر، ماست و پنیر (تقاضای لبنیات ) با استفاده از داده های سری زمانی مربوط به سال های ۱۳۸۸ – ۱۳۶۳در چارچوب سیستم تقاضای تقریباً ایده آل برآورد شده است.
نتایج این مطالعه بیانگر منفی بودن تمام کشش های خود قیمتی است و نشان می دهد شیر و پنیر در مقابل تغییرات قیمت کشش ناپذیر اند؛ اما تقاضای ماست در مقابل تغییرات قیمت بسیار حساس است. تمام کشش های درآمدی مثبت است و محاسبه کشش آلن بیانگر وجود رابطه جانشینی بین شیر و ماست و ماست و پنیر و رابطه مکملی بین شیر و پنیر است.
دلایل اهمیت و کاربرد این بررسی ها
تجزیه و تحلیل ساختار تقاضا و الگوی مصرف خانوار اهمیت و کاربرد بسیار زیادی در تجزیه و تحلیل های سیاستی دارد، به طوری که سیاست گذاران و برنامه ریزان برای پیش بینی وضعیت آینده از نتایج آن استفاده می کنند. همچنین، مطالعه میزان اثربخشی سیاست های مختلف اقتصادی ازجمله سیاست های مربوط به تنظیم بازار، کنترل یا افزایش عرضه محصولات، مدیریت یارانه، مالیات و تغییرات قیمتی بر امنیت غذا و سلامت آحاد جامعه و رفاه مصرف کنندگان اهمیت ویژه ای دارد. همچنین، تولیدکنندگان محصولات کشاورزی، تبدیل کنندگان مواد غذایی و سایر عوامل بازار به منظور برنامه ریزی و طراحی تولید و فروششان به پیش بینی تقاضای کالاهای کشاورزی نیاز دارند و کشش های تقاضا از این نظر حائز اهمیت اند.
از منظر سلامت و تغذیه
شیر و فرآورده های آن، مواد غذایی بسیار مهم و باارزشی اند. این گروه از مواد غذایی منبع بسیار خوبی برای عناصر کلسیم، منیزیم و پتاسیم محسوب می شوند. مواد لبنی در پیشگیری و درمان بسیاری از بیماری ها تأثیر مثبت دارند. می توان بیان کرد. محصولات لبنی غذای بسیار کاملی اند که نقش بسیار مهمی را در تأمین سلامت انسان ایفا می کنند، به طوری که نمی توان از مصرف آنها چشم پوشی کرد.
دیدگاه اقتصادی
اگر بخواهیم از منظر اقتصادی نیز به این موضوع بنگریم درمی یابیم مصرف فرآورده های لبنی از دیدگاه اقتصادی بسیار حائز اهمیت است، زیرا با توجه به مطالب گفته شده درحقیقت لبنیات را می توان به عنوان دارویی دانست که در پیشگیری از بسیاری از بیماری ها به ویژه پوکی استخوان- که درصد بسیار بالایی از جامعه را تهدید می کند بسیار مفید است. درواقع، مصرف لبنیات می تواند از مخارج بسیار بالای درمان- که هزینه های زیادی را بر جامعه تحمیل می کند بکاهد و از دیدگاه اقتصادی نیز مهم باشد. تاکنون مطالعات مختلفی در زمینه تقاضای تقریباً ایده آل برای مواد غذایی در ایران و خارج از کشور انجام گرفته است.
نتایج مطالعات
نتایج مطالعات بیانگر منفی بودن تمام کشش های خود قیمتی جبرانی و غیر جبرانی و مثبت بودن تمام کشش های درآمدی بود. کشش درآمدی و قیمتی در گروه پوشاک بالا و در گروه بهداشت و درمان پایین است. همچنین، در میان اقلام غذایی لبنیات بیشترین و حبوبات کمترین کشش های قیمتی را دارند و کشش درآمدی گوشت و برنج از سایر اقلام غذایی بسیار بالاتر است. پژوهش ها بیانگر این بود که کشش ها در بلندمدت کوچکتر از کوتاه مدت اند. همچنین، محاسبه کشش درآمدی نشان داد در کوتاه مدت و بلندمدت گوشت مرغ و در کوتاه مدت گوشت ماهی کالاهایی ضروری اند و آثار اعمال سیاست ها در کوتاه مدت سریع تر مشاهده می شود.
با توجه به مطالب بالا، بررسی ساختار تقاضا برای شیر، ماست و پنیر بسیار حائز اهمیت است که جزء مهمترین تولیدات لبنی اند، زیرا شناخت رفتار مصرفی خانوارها در برابر تغییرات قیمت این سه محصول، نوع رابطه مصرفی این سه کالا و نیز شناسایی اثر تغییر درآمد خانوار بر میزان تقاضای این سه کالا می تواند به سیاستگذاران با توجه به استراتژیک بودن مصرف شیر، ماست و پنیر کمک های زیادی کند و به اتخاذ تصمیمات درست و اصولی در راستای حمایت از مصرف این سه محصول منجر شود.
درمجموع، چنانچه درآمد مصرف کننده تغییر یابد، با فرض ثبات قیمت ها، سطح زندگی و بنابراین قدرت خرید و در نتیجه سطح تقاضا و معمولاً نوع مصرف نیز تغییر می کند. بنابراین کشش درآمدی تمام کالاها مثبت است. این امر مبین این مطلب است که همه این کالاها جزء کالاهای نرمال اند؛ یعنی با افزایش درآمد، تقاضا برای آنان افزایش می یابد.
شیر و ماست کالای ضروری و پنیر کالایی لوکس است. کشش آلن بیانگر جانشین بودن شیر و ماست و ماست و پنیر است و از وجود رابطه مکملی بین شیر و پنیر حکایت دارد که توجه به ذائقه مصرف کنندگان ایرانی نیز همین موضوع را تأیید می کند. معمولاً بر سر سفره صبحانه اکثر مصرف کنندگان ایرانی شیر و پنیر با هم مصرف می شود، درحال یکه برای شیر و ماست و ماست و پنیر اینگونه نیست.
پیشنهادها
- کشش قیمتی محاسبه شده شیر و پنیر نشان می دهد این دو کالا نسبت به تغییرات قیمت تقریباً بی کشش اند؛ بنابراین، در اثر نبودن سیاست های حمایتی، بخش زیادی از هزینه ناشی از افزایش قیمت این دو کالا را مصرف کنندگان متحمل می شوند. با توجه به اهمیت و ضرورت مصرف این کالاها برای سلامت جامعه، باید برنامه ریزی جامع و حمایت بیشتر دولت در این زمینه صورت گیرد. مانند توزیع شیر در مدارس که به صورت پراکنده و غیر مداوم در مدارس انجام گرفت.
- برای اصلاح الگوی مصرف شیر و پنیر از تغییر قیمت استفاده نشود، زیرا کالاهایی بی کشش اند و تغییرات قیمت ابزار مناسبی به شمار نمی آید، اما بهبود وضعیت درآمدی افراد و ترویج مصرف این دو محصول می تواند در اصلاح الگوی مصرف نقش بسزایی داشته باشد.
- توجه به کشش قیمتی محاسبه شده برای ماست بیانگر کشش پذیر بودن آن است؛ بنابراین پیشنهاد می شود برای این کالا برای اصلاح الگوی مصرف و تأمین امنیت غذایی خانوارها، سیاست های قیمتی مناسب و تأثیرگذار اجرا شود.
- واکنش مصرف کنندگان به تغییرات قیمت کالاها زمانی بالاتر است که درآمد جبران نمی شود.
همچنین، با در نظر گرفتن کشش مخارج این سه کالا و حساسیت بالای تقاضای آنان نسبت به تغییرات درآمد و با در نظر گرفتن اهمیت فوق العاده بالای مصرف محصولات لبنی، دولت می تواند سیاست اعطای یارانه محصولات لبنی به خانوارها را با حساسیت بیشتری در دستور کار خود قرار دهد.
